Tôi nhớ như in lần đầu tiên nghe về cổ phiếu. Chú tôi khoe mua mã VNM, lãi mấy chục triệu trong vài tháng. Nghe thật hấp dẫn, một con đường làm giàu nhanh chóng, thông minh.
Và rồi tôi tự mình thử. Tôi mở tài khoản, nạp 5 triệu đồng và mua một mã cổ phiếu ngân hàng đang “hot” theo lời khuyên trên một diễn đàn. Kết quả? Tôi mất gần một nửa số tiền đó chỉ sau hai tuần. Đau thật. Cái sai của tôi không phải là chọn sai mã, mà là tôi không thực sự hiểu thứ mình đang mua là gì. Tôi chỉ thấy những con số xanh đỏ nhảy múa và hy vọng mình may mắn.
Hầu hết mọi người bắt đầu như vậy. Và đó là lý do 90% nhà đầu tư mới mất tiền.
Cổ phiếu là gì?
Bỏ qua những định nghĩa khô khan trong sách giáo khoa đi.
Hãy tưởng tượng Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk) là một chiếc bánh pizza khổng lồ. Để có tiền mở rộng nhà máy, mua thêm bò, Vinamilk quyết định không đi vay ngân hàng, mà thay vào đó, họ cắt chiếc bánh pizza đó thành hàng triệu, hàng tỷ miếng nhỏ bằng nhau.
Mỗi miếng bánh đó chính là một cổ phiếu.
Khi bạn mua một cổ phiếu Vinamilk (mã chứng khoán: VNM), bạn không chỉ đang mua một tờ giấy hay một dòng lệnh trên ứng dụng. Bạn đang thực sự mua một miếng bánh pizza đó. Bạn trở thành một “cổ đông” — một người chủ sở hữu một phần cực kỳ nhỏ của Vinamilk.
Không chỉ là một mã xanh đỏ trên bảng điện
Cái cảm giác khi bạn hiểu ra điều này thật sự khác biệt.
Bạn không còn nhìn mã VNM như một con số nhảy múa nữa. Bạn sẽ thấy hình ảnh của những trang trại bò, những dây chuyền sản xuất sữa, những chiếc xe tải giao hàng trên khắp cả nước. Bạn sở hữu một phần của tất cả những thứ đó.
Khi Vinamilk làm ăn phát đạt, bán được nhiều sữa hơn, lợi nhuận tăng lên, chiếc bánh pizza của họ sẽ “ngon” hơn, giá trị hơn. Và miếng bánh (cổ phiếu) của bạn cũng tự nhiên tăng giá trị theo. Ngược lại, nếu công ty gặp khó khăn, giá trị miếng bánh của bạn có thể giảm xuống.
Đây là điểm mấu chốt mà rất nhiều người bỏ qua. Họ chỉ tập trung vào giá cả biến động hàng ngày mà quên mất bản chất thật sự: bạn đang đầu tư vào một doanh nghiệp đang hoạt động.
Ví dụ cổ phiếu FPT hoạt động ra sao?
Hãy lấy một ví dụ khác, Tập đoàn FPT (mã: FPT). Khi bạn mua 100 cổ phiếu FPT, bạn đang sở hữu một phần nhỏ của:
- Trường Đại học FPT và hàng chục ngàn sinh viên.
- Các hợp đồng phần mềm trị giá hàng triệu đô la với đối tác Nhật Bản, Mỹ.
- Hệ thống FPT Shop bán lẻ điện thoại, laptop trên toàn quốc.
- Hạ tầng Internet FPT mà có thể chính bạn đang sử dụng.
Khi FPT ký được hợp đồng lớn, mở thêm trường học, hay FPT Shop có doanh thu kỷ lục, giá trị công ty tăng lên. Điều đó thường sẽ phản ánh vào giá cổ phiếu FPT trên thị trường chứng khoán. Bạn, với tư cách là một người chủ, được hưởng lợi từ sự tăng trưởng đó.
Tại sao người ta lại thích vì cổ phiếu?
Nếu chỉ đơn giản là sở hữu một phần công ty, tại sao nó lại tạo ra sức hút lớn và đôi khi là cả những cơn sốt như vậy? Có hai lý do chính.
1. Kỳ vọng tăng trưởng giá (Lãi vốn)
Đây là lý do phổ biến nhất. Bạn mua cổ phiếu A với giá 50.000 đồng/cổ phiếu. Bạn tin rằng công ty A sẽ phát triển mạnh mẽ trong tương lai. Sau một năm, nhờ kinh doanh tốt, nhiều người khác cũng muốn sở hữu công ty A. Lực mua tăng lên, đẩy giá cổ phiếu lên 70.000 đồng.
Bạn quyết định bán ra. Lợi nhuận của bạn là 20.000 đồng trên mỗi cổ phiếu. Đó gọi là lãi vốn. Đây là cách mà những nhà đầu tư huyền thoại như Warren Buffett tạo ra khối tài sản khổng lồ — bằng cách tìm ra những công ty tuyệt vời và nắm giữ cổ phiếu của chúng trong một thời gian dài.
2. Cổ tức (Dòng tiền)
Không chỉ chờ giá tăng để bán, khi bạn là cổ đông, bạn còn có quyền nhận một phần lợi nhuận mà công ty làm ra hàng năm. Khoản tiền này gọi là cổ tức.
Hãy quay lại ví dụ Vinamilk. Giả sử cuối năm, sau khi trừ hết chi phí, Vinamilk lãi 10.000 tỷ đồng. Hội đồng quản trị có thể quyết định giữ lại một phần để tái đầu tư, và chia một phần cho các cổ đông. Nếu họ quyết định chia 5.000 tỷ, và có 1 tỷ cổ phiếu đang lưu hành, thì mỗi cổ phiếu sẽ nhận được 5.000 đồng cổ tức.
Nếu bạn sở hữu 1.000 cổ phiếu VNM, bạn sẽ nhận được 5.000.000 đồng tiền mặt. Đây là một nguồn thu nhập thụ động, giống như bạn nhận tiền cho thuê nhà vậy. Cổ tức không làm bạn giàu nhanh, nhưng nó là bằng chứng cho thấy bạn đang sở hữu một doanh nghiệp “khỏe mạnh”, có lãi thật.
Sai lầm đau đớn nhất tôi từng thấy về cổ phiếu
Hiểu khái niệm là một chuyện, nhưng tránh được cạm bẫy tâm lý lại là chuyện khác. Sau nhiều năm trên thị trường, tôi nhận ra sai lầm của người mới thường không nằm ở kỹ thuật, mà ở tư duy.
Nghĩ rằng “cứ mua là thắng” trong một thị trường đang lên
Khi thị trường chứng khoán tăng mạnh (uptrend), ai cũng có thể trở thành “chuyên gia”. Bạn mua bừa một mã cổ phiếu, và vài ngày sau nó tăng giá. Cảm giác thật tuyệt vời. Bạn bắt đầu nghĩ rằng mình có tài, rằng việc này thật dễ dàng.
Đó chính là cái bẫy nguy hiểm nhất.
Bạn quên mất rằng “thủy triều lên thì thuyền nào cũng lên”. Sự tự tin thái quá khiến bạn bắt đầu mua nhiều hơn, dùng đòn bẩy (margin), và không còn phân tích kỹ lưỡng nữa. Và rồi khi thị trường đột ngột đảo chiều, bạn mất tất cả những gì đã kiếm được, và thậm chí cả vốn liếng ban đầu. Tôi đã thấy điều này xảy ra không chỉ một, mà là hàng trăm lần.
Nhầm lẫn giữa giá cổ phiếu và giá trị công ty
Giá cổ phiếu là thứ bạn thấy nhấp nháy trên bảng điện. Nó bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông, tin đồn, những sự kiện ngắn hạn. Nó có thể rất phi lý.
Giá trị công ty là giá trị nội tại, là sức khỏe thật sự của doanh nghiệp đó.
Một công ty tuyệt vời có thể có giá cổ phiếu đang bị định giá thấp. Ngược lại, một công ty sắp phá sản vẫn có thể có giá cổ phiếu tăng vọt trong vài ngày vì một tin đồn nào đó.
Nhà đầu tư thông minh tập trung vào giá trị. Người “chơi” chứng khoán chỉ tập trung vào giá cả. Sự khác biệt này quyết định bạn sẽ kiếm được tiền bền vững hay chỉ đang tham gia một ván cược may rủi.
Cổ phiếu thường và cổ phiếu ưu đãi – Có khác biệt gì lớn không?
Khi tìm hiểu sâu hơn, bạn sẽ nghe đến hai loại này. Đừng quá lo lắng, nó không phức tạp đâu.
- Cổ phiếu thường: Đây là loại phổ biến nhất, chiếm 99% những gì bạn giao dịch hàng ngày. Nó giống như tấm vé phổ thông. Bạn có quyền biểu quyết trong các cuộc họp của công ty (dù quyền này khá nhỏ nếu bạn chỉ có vài trăm cổ phiếu), được nhận cổ tức (nếu công ty chia), và hưởng lợi khi giá cổ phiếu tăng.
- Cổ phiếu ưu đãi: Giống như vé hạng thương gia. Người sở hữu nó thường được ưu tiên nhận cổ tức trước cổ đông thường. Nếu công ty phá sản, họ cũng được ưu tiên nhận lại tiền trước. Đổi lại, họ thường không có quyền biểu quyết. Loại này ít phổ biến hơn trên sàn chứng khoán cho nhà đầu tư cá nhân.
Đối với hầu hết chúng ta, khi nói đến cổ phiếu, chúng ta đang nói về cổ phiếu thường.
Vậy làm sao để bắt đầu sở hữu cổ phiếu đầu tiên?
Nghe có vẻ phức tạp, nhưng việc mua cổ phiếu đầu tiên ngày nay dễ hơn bạn nghĩ rất nhiều. Về cơ bản, bạn chỉ cần 3 bước:
- Mở tài khoản chứng khoán: Giống như mở tài khoản ngân hàng. Bạn có thể đến trực tiếp các công ty chứng khoán (như SSI, VNDirect, VPS…) hoặc đơn giản là tải ứng dụng của họ và mở tài khoản online (eKYC) chỉ trong 5 phút.
- Nạp tiền vào tài khoản: Chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng của bạn vào tài khoản chứng khoán vừa mở.
- Đặt lệnh mua: Mở ứng dụng, tìm mã cổ phiếu bạn muốn mua (ví dụ: FPT), nhập số lượng muốn mua và mức giá mong muốn, rồi xác nhận.
Hệ thống sẽ tự động khớp lệnh cho bạn khi có người muốn bán ở mức giá đó. Vậy là xong. Bạn đã chính thức trở thành một cổ đông.
Hiểu về cổ phiếu không đảm bảo bạn sẽ giàu. Nhưng nó mở ra một cánh cửa. Cánh cửa để tiền của bạn làm việc và sinh sôi, thay vì chỉ nằm im trong tài khoản tiết kiệm và mất giá vì lạm phát.
