Bạn có từng mở bảng điện, thấy hàng trăm mã cổ phiếu xanh đỏ và cảm thấy ngợp hoàn toàn chưa? Tôi thì rồi. Hồi mới bắt đầu, tôi cứ nghĩ cổ phiếu nào cũng như nhau, mua ở đâu cũng vậy. Cho đến khi tôi mua nhầm một mã trên UPCOM và nó… gần như không có giao dịch trong cả tuần. Đặt lệnh bán mà chẳng ai khớp.
Lúc đó tôi mới nhận ra một điều cơ bản: không phải mọi cổ phiếu đều được tạo ra như nhau, và quan trọng hơn, chúng không được giao dịch ở cùng một nơi. Việc một cổ phiếu nằm trên HoSE, HNX hay UPCOM có thể nói lên rất nhiều điều về sức khỏe, quy mô và cả rủi ro của nó.
Hiểu rõ về từng sàn giao dịch chứng khoán không phải là kiến thức hàn lâm cho vui. Nó là lớp phòng vệ đầu tiên giúp bạn tránh mất tiền oan.
Sàn giao dịch chứng khoán làm nhiệm vụ gì?
Hãy quên đi những định nghĩa phức tạp. Cứ hình dung thị trường chứng khoán Việt Nam là một khu tổ hợp mua sắm khổng lồ. Trong đó, các sàn giao dịch như HoSE, HNX, UPCOM chính là những khu chợ riêng biệt.
Nhiệm vụ của những “ban quản lý chợ” này là gì?
- Đảm bảo “hàng hóa” (cổ phiếu) được bán ra phải có nguồn gốc rõ ràng, đạt tiêu chuẩn chất lượng.
- Tạo ra một nơi để người mua và người bán gặp nhau, giao dịch công bằng, minh bạch.
- Đặt ra luật chơi chung (biên độ giá, thời gian giao dịch,…) để không ai bị thiệt.
Mỗi khu chợ có một tiêu chuẩn “tuyển chọn gian hàng” khác nhau. Đó là lý do chúng ta có 3 cái tên chính.
HoSE – Sân chơi của những “ông lớn”
Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HoSE hay HSX) giống như một trung tâm thương mại cao cấp, sang trọng. Hàng hóa ở đây phải là “hàng hiệu”, đã được kiểm định cực kỳ gắt gao.
Để được niêm yết trên HoSE, doanh nghiệp phải đáp ứng những điều kiện khắt khe nhất: vốn điều lệ từ 120 tỷ đồng trở lên, làm ăn có lãi trong 2 năm gần nhất, không có nợ quá hạn, và nhiều tiêu chí khác.
Đây là nơi bạn sẽ tìm thấy những cái tên quen thuộc nhất trong rổ VN30 như FPT, VNM (Vinamilk), HPG (Hòa Phát),… Những công ty đầu ngành, có sức khỏe tài chính vững mạnh và lịch sử lâu đời. Giao dịch ở đây sôi động nhất, tính thanh khoản cao nhất—tức là bạn mua bán rất dễ dàng.
HNX – Mảnh đất cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ
Nếu HoSE là trung tâm thương mại, thì Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) giống một siêu thị lớn. Hàng hóa đa dạng hơn, tiêu chuẩn đầu vào cũng “dễ thở” hơn một chút.
Doanh nghiệp muốn lên HNX cần vốn điều lệ từ 30 tỷ đồng, hoạt động có lãi 1 năm… Các công ty ở đây thường có quy mô nhỏ hơn so với HoSE, nhưng không thiếu những cái tên tiềm năng đang trên đà phát triển. Một vài ví dụ có thể kể đến như PVS (Dịch vụ Kỹ thuật Dầu khí), SHS (Chứng khoán Sài Gòn – Hà Nội).
UPCOM – Nơi “ươm mầm” hay khu chợ tiềm năng?
UPCOM (Unlisted Public Company Market) lại là một câu chuyện hoàn toàn khác. Nó không phải là một sàn niêm yết chính thức mà là nơi giao dịch của các công ty đại chúng chưa niêm yết.
Hãy coi UPCOM như một khu chợ trời khổng lồ. Ở đây, bạn có thể tìm thấy mọi thứ: từ những “món hời” tiềm năng mà ít người biết đến, cho đến những “món hàng” chất lượng không cao, thậm chí là rủi ro.
Điều kiện để lên UPCOM rất đơn giản, chỉ cần là công ty đại chúng. Vì vậy, chất lượng doanh nghiệp trên UPCOM rất thượng vàng hạ cám. Tuy nhiên, đừng vội coi thường. Rất nhiều “siêu cổ phiếu” trong quá khứ từng bắt đầu từ UPCOM trước khi chuyển sàn lên HNX hoặc HoSE, ví dụ như ACV (Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam).
Sự khác biệt cốt lõi giữa HoSE, HNX và UPCOM nằm ở đâu?
Ngoài tiêu chuẩn niêm yết, sự khác biệt mà một nhà đầu tư như bạn và tôi cảm nhận rõ nhất nằm ở 3 điểm:
- Biên độ dao động giá: Đây là mức tăng/giảm tối đa của một cổ phiếu trong một ngày.
- HoSE: ±7%. Một cổ phiếu giá 10.000đ chỉ có thể tăng lên tối đa 10.700đ hoặc giảm xuống 9.300đ. Biên độ hẹp giúp thị trường ổn định hơn.
- HNX: ±10%. Cảm giác mạnh hơn một chút.
- UPCOM: ±15%. Biên độ cực lớn, mang lại cơ hội lợi nhuận cao nhưng cũng đi kèm rủi ro “bay” 15% tài sản chỉ trong một ngày.
- Thanh khoản: Tức là khả năng mua bán dễ dàng.
- Trên HoSE, đặc biệt là các mã VN30, bạn có thể mua bán hàng trăm nghìn, thậm chí hàng triệu cổ phiếu mỗi ngày. Lệnh của bạn gần như được khớp ngay lập tức.
- Trên HNX, thanh khoản thấp hơn.
- Trên UPCOM, đây là vấn đề lớn. Nhiều mã có thể không có giao dịch nào trong cả ngày, hoặc chỉ vài trăm cổ phiếu được trao tay. Bạn có thể mua được nhưng lúc muốn bán lại không có ai mua. Đây chính là cái bẫy tôi từng dính phải.
- Mức độ minh bạch thông tin: Các công ty trên HoSE và HNX phải tuân thủ các quy định công bố thông tin rất nghiêm ngặt. Báo cáo tài chính, tin tức quan trọng đều phải được công khai đúng hạn. Trên UPCOM, quy định này có phần lỏng lẻo hơn.
Sai lầm mà tôi thấy nhiều F0 mắc phải khi chọn sàn
Kinh nghiệm vài năm trên thị trường giúp tôi nhận ra một số hiểu lầm phổ biến mà nhà đầu tư mới thường gặp phải, những sai lầm có thể khiến họ trả giá đắt.
Chỉ nhìn vào giá cổ phiếu, bỏ qua “sức khỏe” của sàn
Nhiều người thấy một cổ phiếu giá 2.000đ trên UPCOM và nghĩ “rẻ quá, mua vào dễ X2, X3 tài khoản”. Trong khi một cổ phiếu giá 80.000đ trên HoSE thì lại chê đắt.
Nhưng họ quên mất một điều. Cổ phiếu 80.000đ đó có thể thuộc một công ty đầu ngành, thanh khoản hàng triệu đơn vị mỗi ngày, thông tin minh bạch. Còn cổ phiếu 2.000đ kia có thể của một công ty làm ăn thua lỗ, cả ngày không ai giao dịch. Rẻ chưa chắc đã tốt. Cái khó là khi bạn muốn bán, không ai mua cho.
Giá trị của một cổ phiếu không nằm ở thị giá, mà ở giá trị nội tại của doanh nghiệp và sự an toàn của cái “chợ” nơi nó được giao dịch.
Nghĩ rằng cổ phiếu trên UPCOM nào cũng rủi ro
Mặt khác, một số người lại có tâm lý sợ hãi, tẩy chay hoàn toàn UPCOM. Họ cho rằng mọi thứ trên đó đều là “cổ phiếu rác”.
Đây cũng là một góc nhìn phiến diện. UPCOM là nơi có nhiều doanh nghiệp nhà nước lớn thực hiện cổ phần hóa, hoặc những công ty tiềm năng đang trong giai đoạn “chờ lớn” để chuyển sàn. Nếu bạn chịu khó nghiên cứu và có khả năng phân tích báo cáo tài chính, bạn hoàn toàn có thể tìm thấy những viên ngọc thô trên UPCOM với mức định giá hấp dẫn hơn nhiều so với các sàn niêm yết.
Vấn đề không phải là sàn nào, mà là bạn có hiểu doanh nghiệp mình đang mua hay không.
Nếu mới bắt đầu, bạn nên tập trung vào sàn nào?
Thẳng thắn mà nói, nếu bạn là nhà đầu tư F0, kinh nghiệm còn ít, hãy bắt đầu với các cổ phiếu blue-chip trong rổ VN30 trên sàn giao dịch chứng khoán HoSE.
Lý do rất đơn giản.
- An toàn: Đây là 30 doanh nghiệp lớn và uy tín nhất Việt Nam. Khả năng phá sản gần như bằng không.
- Thanh khoản cao: Bạn sẽ không bao giờ phải lo lắng về việc không bán được cổ phiếu.
- Minh bạch: Mọi thông tin đều được công khai, dễ dàng tìm kiếm và phân tích.
Hãy coi việc đầu tư vào VN30 như tập lái xe trong sân tập. Bạn làm quen với các quy tắc, cảm nhận được “độ trễ của tay lái”, học cách xử lý các tình huống cơ bản mà không sợ va chạm mạnh.
Sau khi đã có kinh nghiệm, bạn có thể từ từ mở rộng danh mục sang các cổ phiếu vốn hóa vừa trên HNX, hoặc dành một phần vốn rất nhỏ (khoảng 5-10%) để “săn tìm cơ hội” trên UPCOM. Nhưng hãy làm điều đó khi bạn đã thực sự hiểu mình đang làm gì.
Cuối cùng, việc chọn sàn giao dịch không quan trọng bằng việc hiểu doanh nghiệp bạn định rót tiền vào. HoSE, HNX hay UPCOM chỉ là sân chơi. Người quyết định thắng thua… vẫn là bạn. Điều lạ là hầu hết mọi người dành 90% thời gian nhìn bảng điện, và chỉ 10% tìm hiểu về cái “chợ” mà mình đang tham gia.
